The Dark Knight Rises (2012, Christopher Nolan)

Mroczny rycerz powstaje *****½

Zaczęło się od sekwencji, która pozamiatała mną całe kino: brawurowym atakiem terrorystycznym na pokładzie jednego samolotu, który po kilku chwilach zostaje zniszczony przy pomocy innego. Takiej sceny akcji w kinie jeszcze nie widziałem, a na swój sposób uroczy głos i niepohamowane odruchy Toma Hardy’ego jako zamaskowanego Bane’a oraz nieprzyjazna, wprawiające w dziwne uczucie dyskomfortu  muzyka Hansa Zimmera sprawiają, że widzowi włosy stają dęba już w pierwszych 6 minutach „Mrocznego rycerza powstaje”. 

Ta stosunkowo dość brutalna scena w pewnym sensie oddaje zamęt, w atmosferze którego finał trylogii Warner Brothers o przygodach Człowieka-Nietoperza wchodzi do światowych kin. Nakręcający się przez 2 lata hype, wreszcie pierwsze negatywne recenzje rozczarowanych krytyków, szybko potem groźby i wyzwiska pod ich adresem na portalu rottentomatoes (widziałem nawet zabawny poradnik pt. „jak poradzić sobie z negatywnymi recenzjami Dark Knight Rises w 5 krokach”), interwencja i bezprecedensowe zablokowanie komentarzy przez redaktora naczelnego,  a w końcu premiera i medialna burza w związku z tragicznie bezsensowną masakrą w Denver na nocnym pokazie filmu (do teraz niektórzy twierdzą, że film Nolana ma cokolwiek z tym wspólnego). Niektórzy są tą częścią Batmana wyraźnie rozczarowani, twierdząc że nie dorasta „Mrocznemu rycerzowi” do pięt, a i że sam Bane to już nie jest to samo co Joker. 

Po kolei: najpierw się może wszyscy uspokójmy, ok?

Rozumiem gigantyczne oczekiwania, rozumiem, że finał, że legenda mrocznego rycerza, że Nolan, że obsada jak z marzeń i że po „Incepcji” człowiek oczekuje już nie wiadomo jakich cudów. Reżyser wpadł w pułapkę własnego geniuszu. Niektórzy tak wywindowali sobie oczekiwania wobec „Dark Knight Rises”, że cokolwiek poniżej arcydzieła może się kwalifikować już tylko jako gigantyczny zawód. A cokolwiek poniżej filozoficzno-społecznych rozważań w „Mrocznym rycerzu” tworzy automatycznie film płytki i mało inteligentny. 

Tymczasem mam wrażenie, że wszystkim umyka jeden zasadniczy fakt: każda część Nolanowskiej trylogii jest zrobiona w zupełnie innej konwencji. O ile pierwsza część była czymś w rodzaju detalicznej biografii Batmana skąpanej w mrocznej stylistyce thrillera noir, o ile druga część była przerwotnym kinem sensacyjnym w czysto mafijnych klimatach, o tyle część trzecia nie zostawia dużo miejsca na filozofowanie, bo jest filmem wojennym sensu stricto. Po długim pierwszym akcie, który opowiada o tym jak wygląda Gotham City oraz Bruce Wayne bez Batmana, na ekranie następuje wprowadzenie sytuacji stanu wojennego: oglądamy apokaliptyczne obrazy destrukcji, narastającej paniki i okupacji całego miasta. To zresztą moim zdaniem bezapelacyjnie najlepsza, najbardziej trzymająca w napięciu i najbardziej przerażająca część tego filmu i gdybym miał go oceniać tylko przez pryzmat tego środka to bez problemu dałbym mu maksymalną ilość gwiazdek.  A już akt trzeci to – co już zapowiadały zwiastuny – kino batalistyczne na pełnych obrotach (z koncertowo schrzanionym finałem, którego nie mogę tu zdradzić, powiem że dla mnie to najsłabsze zakończenie z wszystkich filmów Nolana).

Nie ma więc miejsca na niuanse Jokera i psychologiczne rozterki Batmana, bo „Mroczny rycerz powstaje” to typowa (i to już niektórym się nie podoba), heroiczna opowieść o legendzie,  upadku, bólu i stracie,  ale i na nowo rodzącej się nadziei. Dodam, że opowieść bardzo amerykańska, bo w końcu samo Gotham jest amerykańskie, Batman jest amerykański i komiks jest amerykański, stąd patos w scenie odśpiewania hymnu Stanów Zjednoczonych w scenie stadionowej mnie kompletnie nie raził – wręcz przeciwnie, tworzył klimat. 

Podniosłej atmosferze – czasem zbyt często podkreślanej dialogami – sprzyja głośna muzyka wspomnianego Hansa Zimmera: kiedy po raz pierwszy widzimy Batmana w akcji (a jest to bardzo późno w filmie) motyw mrocznego rycerza z poprzednich części niemal eksploduje powodując dreszcz i uświadamiamy sobie, że właśnie uczestniczmy w procesie ożywienia komiksowego mitu. Podobnie cała sekwencja wychodzenia ze „studni” (żeby za dużo nie spoilerować) – połączona z marokańskim chórem śpiewającym „Deshy Basara” („Powstań”) przez współwięźniów sprawia, że aż serce rośnie. Kto narzeka na tak cudowny patos? 

Nie rozumiem również zarzutów o to, że Bane nie jest Jokerem. Obydwaj antagoniści mają ze sobą wystarczająco dużo wspólnego i wystarczająco się jednocześnie różnią, aby móc spokojnie być przeciwnikami Batmana w dwóch różnych filmach. Joker to cudowny cwaniak, który mami gadkami o społeczeństwie, chaosie i rzekomej prawdzie, ale też raczej cienki wojownik, który bez ludzi, psów i gadżetów w rodzaju noży wystających mu z butów, z Batmanem by sobie nie dał rady. Podobnie jak Joker, Bane również jest postacią, która zaczyna mniej więcej z takiej samej pozycji co Batman (obydwaj mają w sobie mrok i siłę, pytanie co z nimi zrobią), tylko, że Bane z kolei nie bawi się w żadne dyskusje: pomiędzy nimi następuje konfrontacja nie tylko psychologiczna (choć ta też), ale przede wszystkim to pierwszy tak fizyczny przeciwnik Człowieka-Nietoperza. Dzięki temu po raz pierwszy dostajemy tak długie, szarpiące nerwy, sceny walk, które niekoniecznie muszą się zakończyć dla Batmana jednoznacznym i szybkim triumfem. 

Bane w interpretacji Toma Hardy’ego (i przy pomocy obłędnego sound designu jego głosu!) to budzący grozę terrorysta, nie znający litości ani pojęcia negocjacji. Wraz z seksowną złodziejką Kobietą Kot (Anne Hathaway w jednej z swoich najlepszych ról) oraz przede wszystkim prawowitym policjantem działającym na własną rękę Blakem (Joseph Gordon Lewitt, który nadaje autentyzmu postaci, która mogła być ledwie pluszową wersją wyznawcy ideałów Batmana), kradnie prawie cały film, spychając nawet Bruce’a Wayne’a, Alfreda, czy Jima Gordona (choć każdy z nich ma swoje wspaniałe momenty) do roli postaci czysto drugoplanowych. To zresztą przesunięcie samego Nietoperza do roli wspomagacza całej ekipy , wydaje mi się tu zaskakująco ciekawym ruchem braci Nolan tworzących scenariusz do „Mrocznego rycerza”.

Reżyser „Incepcji” wyraźnie poświęca zamaskowanych bohaterów jako nieprzystosowanych dziwaków żyjących demonami przeszłości (Catwomen, Batman, Bale), z których każdy mógłby być równie dobry, jak i zły, bo ma do tego odpowiednie zdolności (zwinność kobiety kot, siła Bane’a, samozaparcie Batmana) – ich mrok wynika z kwestii często ambiwaletnych (lub jednoznacznie negatywnych) wyborów, jakie podejmują.

Dlatego Nolan kładzie nacisk na bohaterów takich jak ci grani przez Josepha Gordona Lewitta czy Gary’ego Oldmana: prostolinijnych , imiennych idealistów, którzy nie noszą masek, ale ciężką pracą krok po kroku próbują uczynić ten świat odrobinę lepszym. Dla Nolana franczyza o Batmanie to nie tylko nerwowe, trzymające w napięciu kino akcji pełne fantastycznych gadżetów, ale niemal do przesady poważna rozprawa na temat stanu ludzkości w XXI wieku: krzyżujących się kultur, korupcji, ekonomicznego cyrku, budowania spokoju i sprawiedliwości na kłamstwie (jak sprawa Harvey Denta z końcówki „Mrocznego rycerza”, która staje się punktem wyjścia „Mrocznego rycerza powstaje”). Kogo obiwiniać, gdzie jest początek całej machiny, czy Blake ma rację mówiąc, że Gordon również ma swoje za uszami, do jakiego momentu entuzjazm w walce ze złem jest opłacalny?

Socjologiczne rozważania najpewniej ujawnią się tak naptawdę podczas drugiego seansu Batmana (na IMAXowym ekranie, i pewnie na mniejszym tam samo, dzieje się przez 165 minut tyle, że trudno tu teraz analizować po jednym obejrzeniu wszystkie warstwy filmu). Tym bardziej, że wszystko bierze w łeb w niemal absurdalnej scenie quasi-trybunału, w której pojawia się pewna postać z poprzednich części Batmana. Co chce Nolan powiedzieć ? Że dalej to tylko komiksowy film akcji, w którym może się zdarzyć wszystko? Że społeczeństwo do reszty zwariowało?

„Mroczny rycerz powstaje” na pewno podzieli widownię: narracyjnie (mocno przypomina Incepcję, dominuje nieco senna, retrospektywna i bardzo rozczłonkowana narracja równoległa), koncepcyjnie (nie każdemu przypadnie do gustu taki villain jak Bane), ideologicznie (to właściwie bałagan różnych myśli, które mogą się nawet wzajemnie wykluczać biorąc pod uwagę końcówkę drugiej części i pierwszą połowę trzeciej) i być może tylko stylistycznie wszyscy wszyscy będą solidarni w swoich zachwytach (Wally Pfister po raz kolejny tworzy dzieło sztuki z czegoś tak zwykłego jak zdjęcia wielkiego miasta). 

Ja jednak jestem gotów temu filmowi naprawdę wiele wybaczyć. Choć nie rozumiem decyzji co do takiego a nie innego zakończenia, choć niestety ale potrzeba trochę czasu zanim się „Mroczny rycerz powstaje” na dobre rozkręci, choć dialogi irytują chwilami niepotrzebnie sztywną powagą, choć …. Tylko co z tego? Spędziłem blisko 3 godziny na skraju fotela,  bez chwili nudy, a w pewnym momencie – po raz kolejny na filmie Nolana – poczułem, że zapomniałem, że jestem w kinie. Po jakimś czasie ocknąłem się i zdałem sobie sprawę, że przecież przede mną jest tylko ekran, a wokół reszta widzów. 

Nolan kocha kino i to, w jaki sposób kino opowiada dobre historie przy pomocy przebiegłej narracji. Parafrazując Gordona: nie tworzy filmów na jakie zasłużyliśmy, ale takie jakich teraz potrzebujemy. Nie linczujmy go za „Mrocznego rycerza” – po wesołkowatym „Batmanie i Robinie” to właśnie Nolan sprawił, że legenda Nietoperza Gotham na nowo stała się udziałem milionów zahipnotyzowanych widzów. W tym niżej podpisanego, który wprost nie może się doczekać kolejnego seansu.

szymalan